ساقی نامه

این ساقی نامه در قالب مثنوی است و در بحر متقارب (فعولن فعولن فعولن فعل)در 97 بیت امیر خسرو دهلوی که از شاعران قرن نیمه دوم قرن 6 و نیمه اول قرن 7 می باشد.
ساقی نامه اش دارای یک مقدمه 11 یازده بیتی است که می توان آنرا به عنوان این مثنوی به حساب آورد. در این مقدمه ده یازده بیتی از غنیمت دانستن عمر و بی وفایی روزگار و گذران آن صحبت می کند در بیت هشتم و نهم و دهم اینچنین آورده
8- یک امروز در خوشدلی رو نهیم غم دی و فردا بیکسو نهیم
9- دل امروز در بند فردا ممان مگر تا بفردا نیابی امان
10- بعمری که نقدست و از غم تهیست غم عمر نسیه خوری ابلهیست

که یادآور شعر خیام و فردوسی را دارد و از عمده ترین موضوعات شعر در دوران سرخوردگی و یاس است.
از بیت 12 به بعد شراب نوشی را توصیه می کند آنهم برای فراموش کردن غمهای دنیایی و کم و زیاد دنیا.
مانند سایر قسمت ها و تفاوتی که در شعر امیر خسرو دهلوی هست در این است که در بیت اول خطاب به ساقی دارد و در ادامه همان بیت جمله معترضه ای را می آورد و در بیت بعد است که فعل امر بده یا بنواز را
را می آورد.
بیا ساقی آن جام شادی فزای که بنیاد عمر را درآرد زپای13
بمن ده که راحت بجانم دهد زخونابه دهر امانم دهد14
و یا در مورد مطرب
بیا مطرب آن بربط خوش نوا که بی مغزیش مغز را شد دوا
بزن تا چو برباید از مغز هوش بدل جات نو ریز از راه گوش
امیر خسرو هم مانند همه شاعران ساقی نامه سرا زندگی را جز درد و غم نمی داند و با برعکس دیگر ساقی نامه سرایان که مدح پادشاه را همراه با شریطه در پایان ساقی نامه می آورند امیر خسرو در بیت 18 این کار را کرده است.
مانند عرفای دیگر تضاد عقل و عشق را می توان در ساقی نامه امیر خسرو دهلوی دید و این امر در بین شاعران قرن 7 بسیار رایج است. شو درسته زین عقل ناسودمند (24)
شراب که در نزد مسلمین ام الخبایث خوانده می شود در نزد ساقی نامه سرایان تبدیل به قرة العین شده است.
بیا ساقیا در ده آن خوب جام که شد قرة العین مستانش نام (25)
یکی از مواردی که در ساقی نامه امیر خسرو دهلوی قابل ملاحظه است تشبیهات و استعاراتی است که بیشتر رنگ و بوی هنر را دارند. تشبیه کردن ساز به جره (نوعی پرنده شکاری). مورد دیگر این که امیر خسرو در دو نوبت در بین ساقی نامه اش به مطالب توصیفی یا غیر مرتبط به ساقی نامه می پردازد یکبار از بیت 49 تا 45 و یکبار هم از 67تا85 که در حدود 19 بیت است به وصف بهار و زیبایی آن می پردازد و از مواردی است که دید هندی شاعری را که متفاوت است می رساند .
شیوه قرار گرفتن ابیاتی که در خطاب به ساقی و مغنی یا مطرب است تقریباً مانند حافظ و نظامی دو بیت دو بیت است یعنی دو بیت خطاب به ساقی دارد و شراب و دو بیت خطاب به مطرب و ساز و آواز است.
از شاعران دیگر بیشتر اسم برندگان را در اثر خود آورده، اسم مکانها از اصطلاحات مشترکی بین امیر خسرو و دیگران می توان به ساز کردن چنگ، خرقه بازی کردن بمی دلق را نماز کردن، خضر – دماغ تر کردن و غیره را اشاره کرد.
ساقی نامه امیرخسرو دهلوی
1- بیا تا بشادی و فرخندگی برآریم با هم دم زندگی
2- بهم صحبتان دوستگانی دهیم نشینیم و داد جوانی دهیم
3- اگر باز کاویم بنیاد را بنا بر غمست آدمی زاد را
4- چو غم را کرانه پدیدار نیست به از شاد بودن دگر کار نیست
5- کسانی که رخت از جهان برده اند همه در غم زیستن مرده اند
6- همه کس طلبکار عمرند و بس کسی را بمردن نیاید هوس
7- بقا را چو تنگست جای درنگ چه داریم بیهوده دل نیز تنگ
8- یک امروز در خوشدلی رو نهیم غم دی و فردا بیکسو نهیم
9- دل امروز در بند فردا ممان مگر تا بفردا نیابی امان
10- بعمری که نقدست و از غم تهیست غم عمر نسیه خوری ابلهیست
11- چو خواهی غم و شادمانی گذاشت جهان خوش گذار، ارتوانی گذاشت
12- بمی تازه گردان دل ریش را رها کن حساب کم و بیش را
13- بیا ساقی آن جام شادی فزای که بنیاد غم را درآرد زپای
14- بمن ده که راحت بجانم دهد ز خونابه دهر امانم دهد
15- بیا مطرب آن بربط خوش نوا که پی مغزیش مغز را شد دوا
16- بزن تا چو برباید از مغز هوش بدل جان نو ریزد از راه گوش
17- بیا ساقی آن چشمه زندگی که باید از و عمر پایندگی
18- مرا ده که من خضر پنهانیم ثناگوی اسکندر ثانیم
19- بیا مطرب این نغمه زن در سرود کزو آب جیحون درآید برود
20- برآور بدانگونه بانگ رباب که اسکندر خفته خیزد زخواب
21- بیا ساقی اندر قدح پی بپی بعاشق نوازی فرو ریز می
22- میی کو بعشق آشنایی دهد زتشویش خویشم رهایی دهد
23- بیا مطرب آن پرده های کلیم کزو گشت پوشیده عقل سلیم
24- نوازش چنان کن که جان نژند شود رسته زین عقل ناسودمند
25- بیا ساقیا در ده آن خوب جام که شد قرة العین مستانش نام
26- چنان گوش من پر کن از بانگ نوش که بیرون رود پند ناصح زگوش
27- بیا مطرب آن جره طفل وش چو طفلان ببر گیر و بنواز خوش
28- نوایی که تعلیم کرد از نخست بزن چوب، تا باز گوید درست
29- بیا ساقی آن باده تلخ فام که شیرینی عیش ریزد بکام
30- بده تا بشیرینی آرم بکار که تلخی بسی دیدم از روزگار
31- بیا مطربا برکش آواز تر دماغ مرا تر کن از ساز تر
32- روان کن که خشکست رود رباب از آن دست چون ابر، باران آب
33- بیا ساقی آن شربت خوشگوار کزو بزم گردد چو خرم بهار
34- بده تا چو در تن درآرد توان گل زرد من زو شود ارغوان
35- بیا مطرب اسباب می کن تمام بدین ارغنون سازِ طنبور نام
36- که گر چون عروسانش دربر نهی می تر دهد از کدوی تهی
37- بیا ساقی آن گنجدان نشاط که اندیشه را در نوردد بساط
38- بده تا بساط سخن نو کنم وزو مجلس آرای خسرو کنم
39- بیا مطربا ساز کن چنگ را بنالش درآر آن تر آهنگ را
40- رهی گیر کز ذوق آواز وی حریفان درآر نگردند دمساز می
41- بیا ساقی آن باده دلنواز دل آهنین من آیینه ساز
42- میی صاف کآید چو ما را بتن توان دید جان آشکارا بتن
43- بیا مطربا نغمه یی خوش برآر بزاری یکی قول دلکش برآر
44- بزن زخمه بر تار وی بی درنگ که شد راهزن چون مغان فرنگ
45- خوشا خرگه گرم در ماه دی هم از تاب آتش هم از آب می
46- می روشن و ساقی چون شکر بریشم زنی ساده زآن خوبتر
47- کتابی و نقلی و همخوابه یی که جانی ستاند بهر لابه یی
48- کسی کاین تمناش همره بود اگر بیش جوید بس ابله بود
49- مشو ابله ای مرد عشرت پسند زعشرت دمی چند شو بهره مند
50- بکف گیر جام درفشنده را درو ریز یاقوت رخشنده را
51- بیا ساقی آن ارغوانی شراب که محراب زردتشتیان شد خراب
52- بده تا بمستی کنم خواب خوش کُشم آتش غم بدان آب خوش
53- بیا مطرب آن زخمه کز یک فغان کشد زاهد آنرا بکوی مغان
54- چنان زن که آتش زند سینه را زسر نو کند داغ دیرینه را
55- بیا ساقی آن ساغر دلگشای که صورت نمایست و معنی فزای
56- بده تا دل از وی مصفا کنیم دو دریای معنی بیکجا کنیم
57- بیا مطرب آن نای را کن بدست کزو ارغنونهای یونان شکست
58- چنان بلبلش کن که عنقای روم از آن زاغ گوید بهر مرز و بوم
59- بیا ساقی آن سلسبیل حیات که شوید همه تیرگیها زذات
60- بده تا چو منزل بخاکم کند زآلایش خاک، پاکم کند
61- بیا مطرب آن علم باریک را که روشن کند جان تاریک را
62- فرو گوی از آنگونه سوزان وتر که دستار عالم ربایی زسر
63- بیا ساقی آن کیمیای وجود که بی همتان را درآرد بجود
64- بمن ده که تا شادمانی کنم ز گنج سخن درفشانی کنم
65- بیا مطربا مو بمو باز جوی زموی کمانچه نوای چو موی
66- که تا چون بمستان رسد ساز او گوارا شود می بر آواز او
67- گر آسایشی داری از روزگار جمال عزیزان غنیمت شمار
68- دل از روی همصحبتان شاد کن بنقل و بمی مجلس آباد کن
69- بجمعیت دوستان روی نه پراکندگی را   بیکسوی نه
70- زباد بهاری هوا مشکبوست عروس چمن زآب گل شسته روست
71- شده جلوه گر نازنینان باغ رخ آراسته هر یکی چون چراغ
72- بساط گل از سبزه گلشن شده چراغ گل از یاد روشن شده
73- شده مشکبو غنچه در زیر پوست چو تعویذ مشکین ببازوی دوست
74- بنفشه سر زلف را خم زده گره در دل غنچه غم زده
75- گشاده گل لعل جلباب نور نظاره کنان چشم نرگس زدور
76- زبس تری اندام زیبای گل شده لرزان سراپای گل
77- شده سرخ گل مفرش بوستان بصحرا برون آمده دوستان
78- برون کرده سوسن زبان خموش همیکرد هر دم تقاضای نوش
79- هوا بر سر سبزه میریخت سیم مراغه همیکرد بر گل نسیم
80- بهر چشمه منقار بط آبگیر چو مقراض زرین بقطع حریر
81- بهر شاخ، مرغ ارغنون ساخته بهر نغمه گلبن سر انداخته
82- از آن نغمه کو غارت هوش کرد مغنی ترنم فراموش کرد
83- غزلخوانی بلبل صبح خیز تمنای میخوارگان کرده تیز
84- ز آواز دراج و رقص تذرو سبک گشته درخاستن پای سرو
85- زنالیدن قمری خوش نوا کبوتر معلق زنان در هوا
86- بیا ساقی آن جام دریا درون کزو گوهر مردم آید برون
87- بده تا نشاط درون آردم برد سنگ و گوهر برون آردم
88- بیا مطرب آن مایه دلخوشی که صوفی کند زو ملامت کشی
89- بگو تا دمی خرقه بازی کنیم بمی دلق خود را نمازی کنیم
90- بیا ساقی آن باده بی خمار فرو شوی ازین جان خاکی غبار
91-که چون گم شود جان غمناک ما نریزد کسی جرعه بر خاک ما
92- بیا مطرب آواز برکش بلند برون کن غم از سینه های نژند
93- زسر نو کن آیین عشاق را بغلغل درآر این کهن طاق را
94- بیا ساقی آن می که کام منست بمن ده که در خورد جام منست
95- مرا با حریفان من نوش باد حریفان بد را فراموش باد
96- بیا مطربا ساز کن پرده را             بسوز این دل عشق پرورده را
97- رسید از بتان جان خسرو بکام              بیک زخم کن کار او را تمام

منابع
- قرآن، ترجمه فولادوند
- نهج البلاغه ، ترجمه دشتی
- آرتیمانی، رضی الدین، 1365، دیوان، به کوشش محمدعلی امامی، کتابفروشی خیام
- انوری، علی بن محمد، 1372، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، انتشارات علمی و فرهنگی ، 2ج
- اردلان جوان، سیدعلی، 67، تجلی شاعرانه اساطیر در اشعار خاقانی، انتشارات امیرکبیر
-
- اسلامی ندوشن، محمدعلی، 1387، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، شرکت سهامی انتشار
- اشرف زاده ، رضا، 1386، آتش آب سوز، انتشارات به نشر
- ___________ ، 1386، فرهنگ بازیافت های ادبی، انتشارات دانشگاه مشهد، 2ج
- برزگر خالقی، محمدرضا ، عفت کرباسی، 1371، مفاتیح الاعجاذ فی شرح گلشن راز
- برکشلی ، مهدی، 1326، موسیقی در دوره ساسانی، چاپخانه دانشگاه تهران
- بهار ، محمدتقی، 1361، سبک شناسی، انتشارات امیرکبیر، 3ج
- برتلس، 1376، تصوف و ادبیات تصوف، ترجمه سیروس ایزدی، انتشارات امیرکبیر
- پور جوادی، نصرالله، 1387، باده عشق، نشر کارنامه
- تجلیل ، جلیل، 70، معانی و بیان، انتشارات سمت
- خرمشاهی، بهاء الدین ، 1387، حافظ نامه، انتشارات علمی فرهنگی
- ____________ ، 1379، ذهن و زبان حافظ، انتشارات ناهید
- خواجوی کرمانی، کمال الدین محمود، 1370، هما ی و همایون، تصحیح کمال عینی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
- منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمدبن تومن بن احمد، 1387، دیوان، تصحیح برات زنجانی، انتشارات دانشگاه تهران
- دهلوی، امیرخسرو، دیوان ، تصحیح
- زرین کوب، عبدالحسین، 70، با کاروان حله، انتشارات علمی
- _____________ ، 72، شعر بی دروغ شعر بی نقاب، انتشارات علمی
- رضایی، احترام، 1388، ؟؟ نامه در شعر فارسی، انتشارات امیرکبیر
- شبستری محمود، 1369، گلشن راز، تصحیح صمد موحد، انتشارات سیرنگ
- شمیسا ، سیروس، 730، انواع ادبی، انتشارات فردوس
- _____________ ، 70، بیان ، انتشارات فردوس
- _____________ ، 72، فرهنگ اشارات، انتشارات فردوس
- _____________، 73، معافی، انتشارات میترا
- صفا، ذبیح الله، 1370، تاریخ ادبیات در ایران، انتشارات فردوسی، 5ج
- صدر حاج جوادی، احمد، 81، دایره المعارف تشیع، نشر شهید محبی، 13ج
- سجادی، ضیاء الدین ، مبانی عرفان و تصوف، انتشارات سمت
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، 86، تازیانه سلوک ، انتشارات آگه
- ___________ ، 87، غزلیات شمس، انتشارات سخن، 2 ج
- ___________ ، 87، موسیقی شعر، انتشارات سخن
- عرافی، فخرالدین ابراهیم، 1338، دیوان، تصحیح سعید نفیسی
- ______________ ،__ ،رساله اصطلاحات ، به کوشش محمد بید آبادی ،سایت تارییخ ما
- غنی ، قاسم ، 86، بحث درآثار و افکار حافظ، انتشارات هرسس
- فخرالزمان ، ملاعبدالنبی، 63، تذکره میخانه، تصحیح احمد گلچین معانی، انتشارات اقبال
- فروزانفر، بدیع الزمان، 1350، سخن و سخنوران ، انتشارات خوارزمی
- فیض کاشانی، ملامحسن، 1350 ، رساله مشواق، تصحیح حامد ربانی، انتشارات کتابخانه ؟؟
- کرستین سن ، 1360، ، ایران در زمان ساسانیان
- گلچین معانی، احمد، 1359 ، تذکر پیمانه، انتشارات دانشگاه مشهد
- مرتضوی، منوچهر، 1370، مکتب حافظ، انتشارات ستوده
- ملک ثابت ، مهدی، 1381، بررسی و تحلیل ، مناجات های منظم فارسی، بنیاد فرهنگی و پژوهشی ریحانه الرسول یزد
- موحد، صمد، 1376، شیخ محمود شبستری، انتشارات طرح نو
- نظامی، الیاس بن یوسف، 1387، شرف نامه، تصحیح وحید دستگردی ، انتشارات
- _____________ ، 1387، اقبال نامه، تصحیح وحید دستگردی ، انتشارات
- _____________ ، 1387، لیلی و مجنون، تصحیح وحید دستگردی ، انتشارات
- یوسفی، غلامحسین، 1374، چشمه روشن، انتشارات علمی
- محجوب، محمدجعفر، 1355، سبک خراسانی در شعر فارسی، انتشارات علمی
- موسوی، محمدکاظم، 1380، دایره المعارف بزرگ اسلامی
- وحیدیان کامیار، تقی، 87، بدیع از دیدگاه نو ، انتشارات سمت
- همایی، جلال الدین ، 70، معانی و بیان، به کوشش ماهدوخت همایی، نشر هما
- نعمانی، شبلی، 68، شعر العجم یا تاریخ شعرا و ادبیات ایران، ترجمه محمدتقی فخرداعی، انتشارات دنیای کتاب

مقالات
ابن رسول، محمدرضا، 85، مقایسه خمریات عربی و فارسی، فصل نامه تخصصی ادبیات، دانشگاه مشهد، سال سوم ش9، صص 103 تا 119
امیری، منوچهر، 1370، مقایسه ساقی نامه خواجو با ساقی نامه حافظ ، کلک ، ش 20، آبان 70 ، صص 6 تا 13
ترابی ، محمد، 70، حکیم نظامی و ساقی نامه اش، مجله دانشکده ادبیات تهران، ش 3 (4) سال 29 ، پاییز 70
زمردی،حمیرا ،81 ،نمادهای تمثیلی واساطیری گیاهان ودرختان در مثنوی ،مجله دانشکده ادبیات تهران ،صص 109تا 126
زرین چیان، غلامرضا ، 55، ساقی نامه در ادب فارسی، مجله دانشکده ادبیات مشهد، ش 47، صص 571 تا 586
محجوب ، محمدجعفر، 41، ساقی نامه و مغنی نامه، مجله سخن، دوره 11، سال 41، صص 68 تا 79
مدبر عزیز ، غلامرضا، 85 ، فصل نامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه مشهد، سال سوم ، ش 9، صص 73 تا 103
سخنرانی ، سراج شهین در نشست انجمن بهار 5 ژوئیه 2009 پاریس

سایت های ادبی
سایت آریا ادیب
سایت تبیان
سایت تاریخ ما
سایت سارا
سایت سخن
سایت شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی
سایت فرهنگستان زبان
سایت مجله دانشگاه تهران
نرم افزارهای
1. درج 3 انتشارات مهر ارقام
2. شاهنامه فردوسی، انتشارات نور
3. جامع الاحادیث، انتشارات نور
4. لغت نامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران
5. مثنوی معنوی، انتشارات نور

برچسب‌ها: ساقی نامه

+ نوشته شده در شنبه سیزدهم آبان ۱۳۹۱ ساعت ۸:۴۶ ب.ظ توسط حسن رنجبر زنجانی |

دولت جاودان

به حسن نیت عشقم خدا گواه منست

آوندهای نگهداری می و می گساری

خَمريّه‌

باده سرایی در شعر عربی

“نظري برشاهنامه تاثيرآن با ساقي نامه‌ها“

نگاه به ساقی‌نامه در ادب فارسی

معرفی ساقی نامه امیر خسرو دهلوی

پیوندهای روزانه

نوشته‌های پیشین

برچسب‌ها

آمارگیر وبلاگ